RENCANA: Adat perkahwinan Orang Asli

Adat perkahwinan Orang Asli

Oleh Jami'ah Shukri
jamia@bharian.com.my

ANTARA upacara unik dalam perkahwinan Orang Asli Suku Mahmeri.

Suku Mahmeri turut amal upacara merisik, meminang dan persandingan seperti masyarakat Melayu

TIADA banyak beza antara majlis perkahwinan orang Asli suku Mahmeri dengan masyarakat Melayu kerana ia bermula dengan adat merisik, menghantar tanda, meminang dan berakhir dengan persandingan.

Perbezaan adat mereka cuma mengekalkan istiadat menghalau hantu syaitan dengan cara tersendiri, selain diadakan upacara pemujaan untuk memberitahu kepada nenek moyang bahawa cucu mereka akan melangsungkan majlis perkahwinan. Majlis itu dianggap penting untuk memastikan upacara perkahwinan itu selamat, diberkati dan aman bahagia sehingga ke anak cucu.

Bermula dari awal adat merisik hingga persandingan, banyak proses perlu dilalui iaitu menghantar rombongan merisik dengan bercerita mengenai latar belakang kedua-dua anak mereka.

Mengikut kepercayaan suku Mahmeri ini, sekiranya proses meminang dilakukan tanpa merisik, ia bererti kedua-dua mempelai sudah ditangkap basah.

Pada majlis peminangan, tok batin akan melihat persediaan pengantin lelaki untuk di bawa ke majlis peminangan seperti cincin emas (tok batin akan pastikan cincin emas itu tulen), alat solek, pinggang mangkuk dan keperluan seperti batu lesung dan lain-lain.
PASANGAN pengantin menjalani istiadat mengasah gigi.

Penetapan tarikh bagi majlis peminangan dan persandingan perlu dirujuk kepada tok batin untuk melihat persediaan pihak lelaki sebelum memasuki alam rumah tangga.

Tok batin menjadi insan paling penting kerana beliau akan mengambil kuasa daripada wali yang dilantik untuk memantau majlis peminangan sehingga berakhirnya majlis persandingan.

Antara keunikan majlis perkahwinan orang Asli ini, sebaik saja persetujuan dan kata sepakat dalam majlis peminangan dicapai, upacara makan sirih dan pinang oleh tok batin dan wakil kedua-dua belah pihak dilakukan sebagai tanda mengakhiri majlis itu.

Hantaran dikenakan ialah RM44.40 bagi bakal pengantin yang masih gadis, manakala RM25.20 mereka yang bergelar janda.
SUKU Mahmeri memainkan alat muzik tradisional Orang Asli untuk meraikan mempelai pada majlis perkahwinan.

Namun, hasrat pihak lelaki ingin memiliki gadis pilihannya akan terbatal walaupun majlis peminangan dan hari persandingan sudah ditetapkan, sekiranya perbelanjaan bagi tujuan majlis itu tidak mencukupi.

Sekiranya dalam tempoh tiga bulan, pihak lelaki gagal sediakan perbelanjaan, dengan sendiri perjanjian itu terbatal dan pengantin lelaki dianggap sudah melakukan penipuan terhadap tok batin selaku pemantau.

Bagaimanapun, selepas semua persiapan berjalan lancar, banyak lagi proses yang perlu dilakukan oleh bakal mempelai sebelum mereka bergelar suami isteri.

Lazimnya, sehari sebelum hari perkahwinan beberapa istiadat akan diadakan seperti istiadat menepung tawar untuk menghalau hantu syaitan; istiadat mengasah gigi atau mengandam; membuang sial; menggantung kelambu dan berinai.

Mengasah gigi dianggap adat yang penting dilakukan. Penggunaan kain hitam diletakkan pada gigi sebagai penanda jarak gigi yang perlu diasah. Cincin akan digunakan untuk mengasah gigi yang tidak rata dan kemudian diasapkan. Ini bertujuan menjadikan bakal mempelai sentiasa berseri dan mengelak kancing gigi ketika majlis persandingan.

Seperti juga apa juga jenis persandingan kaum lain, Orang Asli itu juga membuat persediaan menyediakan pelamin. Mereka akan bergotong-royong menghiasi pelamin dengan meletakkan anyaman daun nipah pelbagai corak serta bunga-bungaan berwarna cerah di semua sudut pentas. Sentuhan penggunaan daun nipah yang digunakan oleh masyarakat Orang Asli suku Mahmeri adalah antara keunikan dan kelainan dipaparkan dengan suku kaum Orang Asli lain di negara ini.

Ketika majlis perkahwinan berlangsung, beberapa adat istiadat diadakan sempena majlis itu iaitu menjulang pengantin; pertarungan pencak silat; mengelilingi busut; membasuh kaki; nasi dalam atau sirih perancang dan mandi bunga gomba.

Pada majlis itu, upacara perkahwinan dimulakan dengan tok dukun membawa pengantin lelaki berpusing mengeliling sekumpulan gadis bersama pengantin perempuan yang dilitupi kelambu dan diasap dengan kemenyan. Upacara itu bertujuan menghalau syaitan dan mengelak perkara buruk.

Pusingan sebanyak tujuh kali dan pada pusingan terakhir, pengantin lelaki perlu mendapatkan pengantin perempuan dan bertukar bunga. Pemilihan itu berdasarkan gerak hati tanpa sebarang tekanan kerana suku Mahmeri percaya tiada paksaan dalam perkahwinan.

Ketika majlis persandingan upacara melambung duit dilakukan sebagai simbolik kepada kebebasan mempelai menentukan arah tuju hidup di alam rumah tangga.

Makan beradab, pemantau akan memastikan mempelai makan dan berakhir dengan serentak supaya hidup mereka berkekalan bahagia dan dapat mengharungi rumah tangga. Jika seorang daripada mempelai makan lebih awal antara mereka, dipercayai perlakuan itu akan mengundang kecelakaan dalam rumah tangga pada masa depan.

Selepas selesai majlis perkahwinan, pasangan pengantin dilarang keluar rumah untuk tempoh tiga hari untuk mengelak daripada diganggu hantu atau syaitan.

Istiadat nenek moyang dipertahan

KEUNIKAN, keistimewaan dan kemeriahan perkahwinan orang Asli suku Mahmeri yang diamalkan sejak zaman- berzaman daripada nenek moyang mereka masih kekal menjadi warisan budaya dan tradisi.

Peralihan zaman moden ini tidak menggugat suku berkenaan untuk mempertahankan dan menjadi kebanggaan mereka untuk ditatapi dan dikaji oleh masyarakat lain.

Tok Batin Kampung Sungai Bumbun, Pulau Carey, Tok Sidin Anak Bujang, ketika ditemui pada majlis promosi Kerja Kahwin 09’, baru-baru ini di Perbadanan Kemajuan Kraftangan Malaysia, Kuala Lumpur, berkata beliau sebagai ketua masyarakat suku Mahmeri mahu memastikan istiadat perkahwinan masyarakat itu sentiasa mengekalkan tradisi nenek moyang mereka.

Katanya, masyarakat orang Asli khususnya Mahmeri dianggap unik kerana mempunyai warisan budaya dan tradisi yang tersendiri dan ia menjadi lambang kebanggaan.

“Sekarang, kira-kira 500 orang Asli Mahmeri menetap di Kampung Sungai Bumbun. Setiap majlis perkahwinan yang diadakan dilakukan dengan sempurna. Kita juga mempunyai lima ahli lembaga iaitu diketuai tok batin, tok inang, penghulu, jugra dan pengawa yang melengkapkan sebarang upacara berkaitannya.

“Setakat ini, 90 peratus daripada majlis perkahwinan itu menepati tradisi nenek moyang kami manakala 10 peratus lagi sudah dicampurkan dengan unsur moden yang dibuat atas kehendak ibu bapa (wali) mempelai,” katanya.

Beliau tidak menafikan, pada era moden ini, gadis atau pemuda orang Asli suku Mahmeri akan mencari calon pasangan masing-masing sendiri di kalangan kaum berlainan termasuk orang Asli dari suku lain yang berada di Semenanjung Malaysia dan tidak terkecuali ada juga yang berkahwin dengan orang Melayu.